Plan Społeczno-Klimatyczny (PSK). Ponad 5 mld złotych na nowe pociągi

Kilkanaście dni temu poznaliśmy projekt Planu Społeczno-Klimatycznego, który ma być odpowiedzią i narzędziem w walce z wykluczeniem komunikacyjnym i ubóstwem transportowym w kontekście planowanych zmian w zakresie handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). Aby zmniejszyć emisyjność naszego kraju Plan zakłada rozwój oferty transportu publicznego - kolejowego oraz drogowego i zachęcanie potencjalnych pasażerów do przesiadki z własnego auta.

Różne formy wsparcia. W tym dofinansowanie do taboru kolejowego w kwocie ponad 5,6 mld złotych

W ramach Planu przewidziano różne formy wsparcia finansowego - zakupy taboru kolejowego, autobusowego czy też rowerów, jak również bezpośrednie wsparcie i przekazanie środków na finansowanie połączeń kolejowych. Środki będzie można również wydać na budowę lub przebudowę stacji kolejowych oraz węzłów przesiadkowych.

W tym tekście skupimy się na taborze kolejowym, natomiast resztę możliwych do wsparcia przedsięwzięć opiszemy w osobnym artykule.

Budżet całego pakietu narzędzi do walki z ubóstwem transportowym ma wynosić prawie 3,203 mld euro, z czego tylko w odniesieniu do dofinansowania do zakupu taboru kolejowego 1,331 mld euro, czyli ponad 5,6 mld złotych. Warto zaznaczyć, że 75% pokryją środki unijne, natomiast 25% środki krajowe

Mapa ubóstwa transportowego

Dofinansowanie do zakupu taboru kolejowego znalazło się w Planie w ramach dwóch osobnych elementów - ogólnego oraz regionalnego. Jak czytamy inwestycje mogą dotyczyć dofinansowanie do zakupu taboru kolejowego, który będzie realizował usługi transportowe na obszarach już dotkniętych lub zagrożonych ubóstwem transportowym.

Jednocześnie w dalszej części opisu tych działań czytamy, że wnioski o dofinansowanie do zakupu nowych pojazdów kolejowych będą mogły składać samorządy lub przewoźnicy świadczący usługi na terenach gdzie występuje ubóstwo lub którzy łączą takie tereny z obszarami niezagrożonymi lub o mniejszym ryzyku wystąpienia tego zjawiska. W praktyce oznacza to, że nowe pociągi z tego instrumentu będzie mogło pozyskać Polregio, koleje regionalne czy samorządy województw. Nabory konkursowe ma realizować CUPT, choć jak na razie nie określono jeszcze ich dokładnych warunków.

Plan definiuje ubóstwo transportowe i przedstawia jego skalę na poniższej mapie z 9 kategoriami. Najgorszą sytuację widzimy w 1 oraz 2 drugiej kategorii przywołanej na mapie. W najlepszej sytuacji znajdują się gminy z kategorii nr 9, a więc, bez zaskoczenia przede wszystkim aglomeracje wokół największych polskich miast oraz, częściowo, gminy położone wzdłuż najważniejszych linii kolejowych i dróg łączących największe miasta - np. ciąg od Śląska przez Opole do Wrocławia.



Łącznie ponad 5,5 mld złotych na tabor kolejowy, w tym na jednostki spalinowe!

Aktualny harmonogram zakłada, że nabory w ramach tego instrumentu zaczną się w drugim półroczu przyszłego roku, a ocena wniosków ma trwać od 1 do 3 kwartału 2027 roku. Umowy o objęcie wsparciem mają zostać podpisane w 4 kwartale 2027 roku, natomiast zakończenie realizacji ma mieć miejsce do końca lipca 2032 roku.

Co bardzo istotne, w ramach środków z Planu można sfinansować nie tylko zakupy pociągów elektrycznych, ale również bimodalnych czy po prostu spalinowych, które posłużą do obsługi ruchu pasażerskiego w danym rejonie kraju. Jednocześnie pociągi spalinowe są tutaj określane jako tabor zeroemisyjny - przy założeniu, że poruszają się po liniach niezelektryfikowanych, co rodzi pewne trudności i nieścisłości w interpretacji zapisów dokumentu.

Nie zmienia to jednak tego, że będzie to pierwsza od dawna możliwość zakupu taboru spalinowego z dofinansowaniem unijnym, która powinna pozwolić na jeszcze lepszą obsługę bocznych, reaktywowanych tras kolejowych. Patrząc po polskim rynku ten rodzaj napędu do obsługi bocznych linii kolejowych wciąż króluje i trudno zakładać, że w najbliższych latach to się diametralnie zmieni.

Aktualne założenia mówią o tym, że środki finansowe na tę część planu pozwolą na sfinansowanie zakupu 60 jednostek taborowych. Budżet na to zadanie wynosi niespełna 834 mln euro, a więc ponad 3,5 mld złotych. Przyjęto, że jednostkowa, uśredniona cena jednego pociągu to około 45 mln złotych netto.

Komponent regionalny będzie miał bardzo podobny harmonogram do tego opisanego wyżej. Największą różnicą wydaje się być moment zakończenia inwestycji, przypadający na koniec czerwca 2032 roku. W ramach puli regionalnej także założono zakup pociągów pasażerskich - elektrycznych, spalinowych czy bimodalnych, lecz w mniejszej liczbie niż w puli ogólnej, bowiem mówimy tu o 40 pociągach, na które będzie można wydać 497 mln euro, a więc 2,113 mld złotych. W tym przypadku decydującą rolę w rozdysponowywaniu funduszy ma pełnić każde z 16 województw.

100 pociągów w całym kraju. Krok w dobrą stronę, ale potrzeby są większe

Łącznie więc w ramach Planu Społeczno-Klimatycznego powinno się udać zakupić 100 nowych pociągów na terenie całego kraju… co może być liczbą dalece niewystarczającą. Dość powiedzieć, że samo Polregio potrzebuje co najmniej 100 nowych pociągów, nie wspominając już o innych przewoźnikach regionalnych i województwach.

Zwraca na to uwagę Michał Grobelny z Zespołu Doradców Gospodarczych TOR.

– Wiosną 2024 r. Zespół Doradców Gospodarczych TOR przygotował dla jednego z największych regionalnych pasażerskich przewoźników kolejowych opracowanie, w którym m.in. wskazywaliśmy nowe źródła finansowania zakupów regionalnego taboru kolejowego w powiązaniu z polityką klimatyczną Unii Europejskiej. W raporcie tym analizowaliśmy mocne i słabe punkty dotychczasowych programów, z których pochodziły środki finansowe na zakup pociągów, przede wszystkim regionalnych. Dokument zawierał także postulaty utworzenia nowych źródeł pozyskiwania środków na wymianę parku taboru regionalnego w naszym kraju. Jako te o największym potencjale i najlepiej wpisujące się w politykę klimatyczną UE już wtedy wskazywaliśmy system ETS2 i Społeczny Fundusz Klimatyczny. W dokumencie zaproponowano też powołanie nowego rządowego programu wieloletniego wsparcia wymiany EZT, finansowanego z zobowiązania wieloletniego NFOŚiGW - Funduszu Niskoemisyjnego Transportu, Funduszu Modernizacyjnego oraz wpływów z handlu uprawnieniami do emisji w ramach systemu ETS2. Cieszymy się zatem, iż najwidoczniej nasza praca została zauważona przez decydentów – mówi Grobelny.

Ekspert dodaje, że symulacje ZDG TOR wskazywały na możliwość zakupu do 230 nowych elektrycznych zespołów trakcyjnych, jednak w opisywanym projekcie PSK znalazło się pozyskanie tylko 100 jednostek – Oczywiście dobre i to, natomiast potrzeba wymiany najstarszych jednostek regionalnych wciąż jest paląca, zwłaszcza w kontekście 2030 r. i zakończenia umów PSC zawieranych przez Urzędy Marszałkowskie jeszcze przed wejściem w życie IV Pakietu Kolejowego – kończy Grobelny.